Halil İbrahim İNCEKARA
Karaman ESOB Genel Sekreteri
Türkiye’de ZeytinÜretimi: Zeytin, Türkiye’de çok geniş bir yayılım alanı bulmuştur. Türkiye’nin 81 ilinin 41’inde, 843 ilçenin 270’inde zeytin üretimi yapılmaktadır. Üretimin % 53’ü Ege Bölgesinde, % 18’i Marmara Bölgesinde, % 23’ü Akdeniz Bölgesinde, % 5.8’i Güneydoğu Anadolu Bölgesinde ve % 0,2’si de Karadeniz Bölgesinde ve İç Anadolu Bölgesi – Göksu Vadisinde gerçekleştirilmektedir. Ege Bölgesinde üretimin % 55’i yağlık olarak değerlendirilirken Marmara Bölgesinde üretimin % 60’ı sofralık olarak değerlendirilmektedir. Türkiye dane zeytin üretimi sırasıyla, İzmir (% 13), Manisa (%12.5) Aydın (%12), Muğla (%10), Balıkesir (%12.5), Çanakkale (%7) ve Bursa (%5) illerinden sağlanmaktadır (TÜİK, 2013)
Türkiye’de Üretilen Zeytin Çeşitleri:
Ülkemizde yaklaşık 50’ye yakın zeytin çeşidi üretilmektedir. Bunlar; Gemlik, ayvalık, domat, tavşan yüreği, çiltopak, çilli, memecik, çakır, çekişte, çelebi, edincik, eğriburun, halhalı, İzmir sofralık, kalembezi, kançelebi, Karamürsel, Kilis, kiraz, manzanilla, memeli, Nizip, sarıhaşebi, sarıulak, savrani, uslu, pağçelebi, Artvin butko, eşek zeytini, erkence, samanlı, halhalı, Karamani, sarıhabeşi, büyük topak ulak, küçük topak ulak, çizmelik, Erdek, akzeytin, aşıyeli, dilmit, çakırçilli, Girit zeytini, hurma kaba, hurma karaca, karayaprak, taşarası, belluti, marentelli, patos, otur, kalamata türleridir.
Türkiye’de Zeytinyağı ve Sofralık Zeytin:
Dünyada olduğu gibi Türkiye’de de üretilen dane zeytinin yaklaşık %73’ü yağa işlenmektedir. Ülkemizde tüketim genelde zeytinyağı ağırlıklı olduğu için yağlık zeytin üretimi daha fazla olmaktadır. Türkiye’de var-yok yılı ortalamasına göre 150 bin ton zeytinyağı üretilmektedir. Bu miktar ile Türkiye, dünya zeytinyağı üretiminde İspanya, İtalya, Yunanistan ve Tunus’tan sonra beşinci sırada yer almakta ve dünya üretiminin yaklaşık %5’ini, ihracatının ise %10’nunu sağlamaktadır. Türkiye’de zeytinyağı tüketimi Türk halkının gerek fiyat, gerekse alışkanlıkları nedeniyle halen istenilen düzeyde değildir. Zeytinyağı tüketimi adeta üretim bölgeleriyle sınırlı kalmaktadır. Zeytinyağı, Türkiye’nin ihracatında geleneksel ürün olarak nitelendirilen ihraç kalemlerinden biri olarak yer almaktadır. Ancak üretimdeki alternans nedeniyle ihracatta da var ve yok yılına göre büyük dalgalanmalar yaşanması istikrarlı bir dış ticaret politikası yaratılmasına imkân tanımamaktadır. Alternans etkisi, AB ülkelerinde en aza indirgendiği ve stok politikaları ile dış ticarette belirli bir düzen sağlandığı halde Türkiye’de bu etki yok edilemediği ve stoklama bir sisteme oturtulamadığı için dış pazarda kalite ve miktar açısından devamlılık sağlanamamaktadır. Zaten bu nedenle ihracat daha çok ambalajlı ve markalı olarak değil dökme olarak
yapılabilmektir. Türkiye’de var-yok yılları ortalamasına 1 400 bin ton dane zeytin üretilmekte ve üretilen zeytinin %27’si sofralık zeytine ayrılarak yaklaşık 500-550 bin ton zeytin sofralık olarak işlenmektedir. Marmara bölgesi geleneksel sofralık zeytin Gemlik çeşidimizin en fazla üretildiği bölgedir. Türkiye, dünya sofralık zeytin üretiminde % 13 ile ikinci, siyah sofralık zeytin üretiminde ise birinci sırada yer almaktadır. Avrupa Birliği’nin toplam sofralık zeytin ihtiyacının yaklaşık olarak yarısı Türkiye’den sağlanmaktadır.
Karaman’da zeytin ve zeytinyağı üretimi:
Karaman İlimizde zeytin üretimi Göksu Vadisinde yapılmaktadır. Göksu Vadisinin mikro klima özelliğinden dolayı zeytinler fazla ilaçlanmamakta ve doğal, organik olarak yetiştirilmektedir. İlimizde, Bostanözü, Çukur, Bucakkışla, Özdemir, Göçer, Elmayurdu, Cerit köylerinde genellikle, ayvalık, gemlik, çiltopak, tavşanyüreği, domat türü zeytinler yetiştirilmektedir. İlimizin yıllık zeytin ürerimi yaklaşık 4 bin ton civarındadır. Üretilen zeytinler sınıflandırma eleklerinden geçirilerek, 14-16-18-20 numara olan iri zeytinler sofralık olarak, dilme, kırma, salamura ve yuvarlama şeklinde; 12 numara ve daha aşağı boydaki (elek altı) zeytinler ise zeytinyağı çıkarılmasında kullanılmaktadır. Karaman ilimizde zeytinyağı fabrikası bulunmadığından, zeytin üreticileri zeytinlerini Göksu (Gravga) Beldesindeki zeytinyağı fabrikasına götürerek zeytinlerini sıktırarak, zeytinyağlarını bidonlarla geri getirmektedirler.
Ülkemizde zeytin ve zeytinyağı üreticilerinin en önemli sorunlarından biri ürettikleri zeytinyağlarını pazarlamakta, özellikle ihracatta yeterli Pazar bulamamaları. Bu yüzden de dökme zeytinyağı dediğimiz varillerde ve tanklarda Yunanistan, İspanya, İtalya gibi diğer zeytinyağı üreticisi ülkelere satmakta; bu ülkeler bizden aldıkları organik , kaliteli zeytinyağını çok yüksek fiyatlarla, tabiri caizse ilaç gibi AB ülkeleri başta olmak üzere pazarlamaktadırlar.
Ülkemizde ve Karaman ilimizde yaşayan vatandaşlarımız ve hemşerilerimiz çok şanslılar. 2018 yılı itibariyle sızma zeytinyağının litresini 15 ila 20 lira arasında satın alarak tüketmektedirler. Her derde deva olan zeytin ve zeytin yağını sağlığımız açısından sofralarımızdan hiç eksik etmemeli ve daha fazla tüketmeliyiz.
Bir sonraki yazımda zeytin kurulması ve tatlandırılmasından bahsedeceğim.